بررسی آرامگاه منسوب به خواجه نجم الدین کبری در جوین

مقابر و آرامگاه­ ها از نظر تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی در معماری اسلامی ایران نقش اساسی داشته اند و در هر منطقه این بناها را به منظور گرام ی داشت یاد و خاطرۀ متوفی  که اغلب از فرزندان و نوادگان ائمه و یا بزرگان دینی، ادبی و علمی بودند  در محل دفن این اشخاص می ساختند. ساخت مقابر به شیو ه های مختلف در معماری دوران اسلامی، اهمیت این گروه از بناها را می رساند و بناهای آرامگاهیِ دارای ساختار منفرد یا مجموعه ای دارای ارز ش های ویژۀ معماری بوده است. البته شکل گیری مجموعه های آرامگاهی در دوران اسلامی در ایران یک نواخت نبوده و در دور ه های مختلف دارای فراز و نشیب های فراوان بوده است. در اورگنج در استان دا ش آغوزِ ترکمنستان آرامگاهی بزرگ و عالی وجود دارد که منسوب به احمد بن عمر بن محمد خَیوقی خوارزمی ۵۴۸-۶۱۸) ق) (سبحانی،(۲۷:۱۳۷۶ملقب و معروف به شیخ نجم الدین کبری عارف پرآوازۀ قرن هفتم است. برخی از پژوهشگران و باستان شناسان آرامگاهی را که در روستای ریزآباد شهرستان جوین قرار دارد نیز منسوب به او می دانند. متأسفانه بررسی های کافی در زمینه شناخت تاریخ و کیفیات معماری مقابر آرامگاهی منسوب به شیخ نجم الدین کبری در اورگنج و جوین صورت نگرفته است. آرامگاه نجم الدین کبری در کهنه اورگنج در سال ۲۰۰۵ میلادی به شمارۀ ۱۱۹۹ در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است. آرامگاهی که در روستای زیرآباد از توابع شهرستان جوین به شیخ نجم الدین کبری منسوب است نیز به تاریخ ۶/ ۳/ ۷۷ به شمارۀ ۲۰۲ و به عنوان آرامگاهی متعلق به دورۀ سلجوقی که در حال حاضر کارکردی مذهبی دارد، در فهرست آثار ملی ثبت شده است. پژوهش دربارۀ این دو آرامگاه که از نظر معماری و تزیینات وابسته بدان دارای وجوه مشترک و وجه افتراق نیز هستند به شیوۀ توصیفی تحلیلی بر اساس بررسی های میدانی، مطالعه منابع تاریخی، و برخی کتب و منابع معاصر صورت گرفته است.